Ο Μυθικός Πάν (αποσυμβολισμός), και το Αρκαδικό ιδεώδες
 |
| Άγαλμα μικρού Πανός, στην Ιταλική πόλη Ποζιτάνο. |
Α. Σικελιανός
.
Συνεχίζοντας το ταξίδι μας στον αποσυμβολισμό της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας, στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε αρχικώς τα μυθολογικά στοιχεία του Πανός, και στην συνέχεια θα προσπαθήσουμε να αποσυμβολίσουμε τις «εσωτερικές ιδιότητες» του, καθώς ο συγκεκριμένος Θεός, σηματοδοτεί όχι μόνο την παλαιόθεν στενότατη σχέση του ανθρώπου με την φύση, αλλά και την έξοδο του ανθρώπου από τις σπηλιές, τα δάση, την δημιουργία του πολιτισμού, και το όραμα ενός άλλο πιο «ολιστικού» και φυσιοκεντρικού κόσμου….
«Όταν ξεκινούσα να συγγράφω την ιστορία μου έτεινα να πιστεύω ότι οι μύθοι των Ελλήνων είναι ανόητοι, όταν όμως έφτασα στην Αρκαδία στράφηκα προς μία πιο ώριμη γνώμη: στα παλιά χρόνια οι Έλληνες που θεωρούνταν σοφοί μιλούσαν όχι με ευθύ τρόπο αλλά μέσω αινιγμάτων, γι’ αυτό και θεωρώ τους θρύλους περί του θεού Κρόνου ένα είδος Ελληνικής σοφίας.»
Ας επιστρέψουμε όμως στον Πάνα. Ο τραγοπόδαρος Παν είναι ένας κατ’ εξοχήν Αρκαδικός θεός. Για αυτό και παλαιότερα η Αρκαδία λεγόταν Πανία. Σύμφωνα με τις επικρατέστερες παραδόσεις γεννήθηκε στο όρος Λύκαιον της Αρκαδίας ως ποιμενικός θεός έχοντας ως πολυάριθμη συνοδεία, τους Σιληνούς, τις Μαινάδες, και Ναϊάδες, οι οποίοι χόρευαν υπό τον ήχο της ποιμενικής του αυλού. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή του μύθου, ήταν γιος του αγγελιοφόρου των θεών, του Ερμή και της Νύμφης Δρυόπης.
Όταν γεννήθηκε ήταν μισός «τράγος» και μισός άνθρωπος, είχε πόδια και κέρατα τράγου, γένι και μυτερά αυτιά. Λέγεται μάλιστα πως όταν τον είδαν οι Ολύμπιοι θεοί γέλασαν με την παράξενη για Θεό μορφή του. Περισσότερο απ' όλους, γέλασε μαζί του ο θεός του κεφιού, ο Διόνυσος, ο όποιος τον κάλεσε στη συντροφιά του και τον ονόμασε Παν, επειδή οι πάντες ευχαριστήθηκαν όταν τον είδαν.
Στο Λύκαιο και στην Λυκόσουρα υπήρχαν παλαιότατοι ναοί αφιερωμένοι στον Πάνα, όπου ασκούσαν όπως σημειώνει ο Παυσανίας, και την μαντική, καθώς ο Πάνας θεωρείτο ότι κατείχε το χάρισμα της προφητείας. Του αφιέρωσαν ιερά, όπως στο Λύκαιο και στη Μεγαλόπολη, έκτισαν βωμούς όπου έκαιγε «άσβεστο πυρ», και θέσπισαν προς τιμήν του μυσταγωγικές τελετουργίες, και μυητικές τελετές. Η λατρεία του Θεού γινόταν κατά κανόνα σε άντρα (σπήλαια) που φιλοξενούσαν αγάλματα ή ξόανα του, ακόμη και εντός των πόλεων, όπως στην περίπτωση των Αθηνών.
Για την Λυκόσουρα οι αρχαίοι Έλληνες υποστήριζαν πως ήταν η πρώτη πόλη που είδε το φως του ήλιου στη Γη, καθώς όπως έλεγαν, «ιδρύθηκε τότε που δεν υπήρχε Σελήνη στον Ουρανό». Γενικά τους αρχαίους Αρκάδες τους αποκαλούσαν «προσέληνους», επειδή υπήρξαν στην περιοχή αυτή πριν εμφανιστεί η Σελήνη στον ουρανό.
Κατά τον Παυσανία, στο Μαίναλο το ιερό βουνό του Πανός, οι κάτοικοι του ισχυρίζονταν στην αρχαία Ελλάδα ότι είχαν ακούσει τον ήχο του αυλού του. Ο Παυσανίας αναφέρει επίσης ότι στο Λύκαιο όρος λάμβαναν χώρα τα «Διάπανα», αγώνες προς τιμήν του Πάνα, ταυτόχρονα με τα Λύκαια (που τελούνταν προς τιμή του Δία), με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η πεποίθηση ότι επρόκειτο, για θεότητα διπλής υπόστασης, τον Διοπάνα. Ο Παυσανίας, συνεχίζοντας την αφήγησή του για τον Πάνα, αναφέρει ότι:
«Στα δεξιά της Λυκοσούρας, υπάρχουν τα Νόμια όρη, όπου υπήρχε και το ιερό του Νομίου Πανός και το χωριό το ονομάζουν Μέλπεια, από τη σύριγγα του Πάνα που βρέθηκε εκεί. Είναι εύκολο να θεωρήσει κανείς ότι τα όρη, ονομάστηκαν Νόμια, από τα βοσκοτόπια (που υπήρχαν εκεί), ενώ κατά τους Αρκάδες, (ονομάστηκαν έτσι) από το όνομα κάποιας Νύμφης».
Δεν είναι να απορεί λοιπόν κανείς πως η θρησκεία στην Αρκαδία, ήταν αμιγώς φυσιολατρική, και πως οι Αρκάδες, διατήρησαν και αναδείξαν στους θρύλους τους, θεότητες της φύσης όπως ο Πάνας, ο οποίος έτρεχε μαζί με τις Νύμφες στα δάση, με τον ήχο φλογέρας του, να αποτελεί την αφορμή για το ξεκίνημα του χορού στον οποίο συμμετείχαν οι Νύμφες, οι Χάριτες, οι σάτυροι και οι Μαινάδες.
Ο Πάνας καθιστούσε τα κοπάδια γόνιμα και γι αυτό κι ο ίδιος διακρινότανε για τον ερωτικό του οργασμό. Οι αρχαίοι Αρκάδες όπου υπήρχε άγαλμα του θεού πήγαιναν και κτύπαγαν αυτό με τσουκνίδες για να διεγείρουν τον θεό ώστε να αποκτήσει ερωτική ορμή. Ο Πάνας περιφερόταν συνήθως στα δάση και ιδιαιτέρως στα βουνά της Αρκαδίας, το Μαίναλο, το Λύκαιο, στον ποταμό Λάδωνα και το Αφροδίσιο όρος σκορπώντας τις μελωδίες του αυλού του, τον οποίο έφτιαξε μετά από τον έρωτα του για την νύμφη Σύριγγα.
Πιο συγκεκριμένα ο Πάνας συνάντησε την ωραία νύμφη, και την ερωτεύθηκε, έτσι άρχισε να την κυνηγά. Η νύμφη τρομαγμένη από την μορφή του, έτρεξε να σωθεί στον ποταμό Λάδωνα, τον οποίο ικέτεψε να την βοηθήσει, λίγο πριν ο Πάνας καταφέρει να την πιάσει. Αυτός για να σωθεί η σύριγγα την μεταμόρφωσε σε καλαμιά. Έτσι ο Πάνας βρέθηκε να κρατά, αντί για την νύμφη, καλάμια. Απογοητευμένος ο Πάνας στάθηκε δίπλα στην όχθη του ποταμού κρατώντας τα καλάμια, οπότε άκουσε τον ήχο του αέρα που περνούσε μέσα απ' αυτά.
Τότε έκοψε τα καλάμια σε διαφορετικό μήκος, τα ένωσε κλιμακωτά με κερί κι έτσι έφτιαξε τη σύριγγα, που επικράτησε να λέγεται «αυλός του Πανός», το μουσικό όργανο των βοσκών. Κάποτε μάλιστα ο Πάνας προσκάλεσε σε μουσικό αγώνα τον Απόλλωνα, αλλά έχασε από τον Θεό της μουσικής και του φωτός. Έτσι η Αρκαδία απόκτησε το ποιμενικό της σύμβολο, την τοπική της θεότητα.
Ο Πάνας προσπάθησε επίσης ανεπιτυχώς να «ενωθεί» και με την νύμφη Ηχώ. Ένας άλλος ανεπιτυχής έρωτας του ήταν με την νύμφη Πίτυν, την οποία όμως ο αντίζηλός του, ο Βορέας, την έριξε από έναν βράχο. Η Γαία την λυπήθηκε και την μεταμόρφωσε σε πεύκο, που έκτοτε αποτελεί το ιερό δένδρο του Θεού. Τέλος ερωτοτρόπησε και με την Θεά Σελήνη, κατεβάζοντας την από το ουράνιο στερέωμα.
Ο Πάνας λέγεται πως έλαβε μέρος στην μάχη του Μαραθώνα, και μάλιστα έτρεψε σε φυγή τους Πέρσες, αφού τους κατέβαλε ο πανικός από την εμφάνιση του τραγοπόδαρου Θεού. Ο Πάνας πριν την μάχη είχε παρουσιαστεί στο όρος Παρθένιο στο δρομέα Φειδιππίδη (ο οποίος είχε αποσταλεί εκ μέρους των Αθηναίων προκειμένου να ζητήσει τη συνδρομή των Σπαρτιατών εν όψει της περσικής επίθεσης) και παραπονέθηκε ότι δεν του πρόσφεραν τις δέουσες τιμές, ενώ αυτός, θα ήταν χρήσιμος στον αγώνα τους κατά των Περσών.
Ο Θεός εμφανίστηκε στην μάχη, και ο Πανικός κατέλαβε τους Πέρσες. Μετά την νίκη στο Μαραθώνα, οι Αθηναίοι δεν ξέχασαν τον Αρκάδα θεό και ανέγειραν στην Ακρόπολη ιερό αφιερωμένο σε αυτόν, ενώ σε άγαλμα του γλύπτη Σιμωνίδη, αναγράφεται «Τον τραγόπουν εμέ Πάνα, τον Αρκάδα, τον κατά Μήδων, τον μετ΄ Αθηναίων, στήσατο Μιλτιάδης». Αργότερα, τελούνταν εκεί εορτές προς τιμήν του Πανός, τρεις φορές τον χρόνο. Έτσι ο Πάνας έτυχε ευρύτερης αναγνώρισης στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.
Τα γνωστότερα λατρευτικά άντρα του Πάνα βρίσκονταν : στα όρη Μαίναλον, Λύκαιον, Παρθένιον, Γλύφιον της Αρκαδίας, στο Παναχαϊκον, στην Ακρόπολη και την Πνύκα των Αθηνών, στην Βάρη («Σπήλαιο Νυμφολήπτου»), το Δαφνί, την Οινόη, την Πεντέλη, τον Μαραθώνα, την Πάρνηθα της Αττικής, στον Κιθαιρώνα και το Κωρύκειο όρος των Δελφών, στο Αμάριον της Κρήτης, στην Άσπρη Πέτρα της Κω, στο Νυμφαίον της Λέσβου, στην Μελισσάνη της Κεφαλονιάς, στο Κωρύκειο Κιλικίας, στο Ρήγιον της Καλαβρίας, στην Ρώμη, κ.ά.
Η Αρκαδία όπως προαναφέρθηκε θεωρείται πως κατοικείται από αρχαιότατους χρόνους, και λόγο του ορεινού της όγκου, φαίνεται πως στους μύθους και τους θρύλους της επιβίωσαν παλαιότατες δοξασίες, δοξασίες που αναγνώριζαν την άρρηκτη σύνδεση του ανθρώπου με την φύση.
Πριν προχωρήσουμε στον αποσυμβολισμό του Πανός, θεωρώ σκόπιμο να κάνω μία αναφορά στο «Αρκαδικό ιδεώδες», όπως αυτό έγινε γνωστό κυρίως μέσω του Αναγεννησιακού πίνακα του Nicolas Poussin (1594-1665). Ο πρώτος πίνακας χρονολογείται το 1630 και ο δεύτερος γύρω στα 1636. Οι πίνακες παρουσιάζουν τρεις Αρκάδες βοσκούς, σε απροσδιόριστη παλαιά εποχή, γύρω από έναν τάφο, στον οποίο είναι χαραγμένη η μυστηριώδης Λατινική φράση «ET IN ARCADIA EGO» που μπορεί να σημαίνει «Είμαι/Ήμουν και εγώ στην Αρκαδία» , ή «Αυτός που βρίσκεται στον τάφο έζησε στην Αρκαδία». Δίπλα τους στέκεται μια γυναικεία μορφή.
.
Στην λεπτομέρεια προσέξτε πως ένας εκ των ποιμένων δείχνει με το δάχτυλο του προς τα δεξιά, ενώ ο άλλος προς τα αριστερά...Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αλληγορική αυτή φράση ήταν γνωστή από πιο πριν. Συγκεκριμένα εμφανίζεται για πρώτη φορά σε ένα πίνακα του Giovanni Francesco Guercino (Guerchain), που έγινε μεταξύ του 1621 και 1623. Και ο πίνακας αυτός, που παρουσιάζει δύο ανθρώπους να ενατενίζουν με εκστασιασμό ένα ανθρώπινο κρανίο στο δάσος, χαρακτηρίζεται από ανάλογη διάθεση και αλληγορία.
Για την ερμηνεία της φράσης πολλά έχουν προταθεί. Όποιο όμως και εάν είναι το νόημα των λέξεων , γεγονός παραμένει ότι ο πίνακας αποπνέει μελαγχολία και προκαλεί το στοχασμό και την εσωτερική αναζήτηση. Στο βιβλίο τους Holy Blood and the Holy Grail οι Lee και Lincoin διατύπωσαν τη θεωρία ότι η επιγραφή είναι αναγραμματισμός.
Εάν δηλαδή τα γράμματα τοποθετηθούν διαφορετικά, σχηματίζεται η φράση «I Tego arcana Dei» που μεταφράζεται «Εγώ κρατάω τα μυστικά της Θεότητας». Ένα άλλο «κρυφό νόημα» της λέξης ARCADIA είναι η σύνθεσή της από δυο άλλες λέξεις, ARCA (τάφος ή κιβωτός ) και DIA (για το Δία/για το Θεό), ας τη μεταφράσουμε ελεύθερα ως «θεϊκός τάφος», ή «η κιβωτός του Θεού». Κάποιοι υποστηρίζουν πως η ίδια φράση είναι επίσης κωδικοποιημένα χαραγμένη στον τάφο κάποιας Marie de Blanchefort, στο διάσημο εκκλησάκι του Rennes-le-Chateau.
Το σίγουρο είναι πως στην Αρκαδία η μυθιστορία χάνεται στα βάθη της ανθρώπινης προϊστορίας. Οι μύθοι επιμένουν πως εδώ γεννήθηκε η ζωή. Εκτός του Πάνα στο όρος Λυκαίο κατά μια εκδοχή η Ρέα γέννησε μυστικά τον Δία για να αποφύγει την οργή του Κρόνου, στα πανάρχαια φυσικά ιερά του ποταμού Νέδας, όπου τελούταν η λατρεία της αρχαίας θεάς Ευρυνόμης και της Μέλαινας Δήμητρας.
Οι Ρωμαίοι για να εκφράσουν τον θαυμασμό τους για την Αρκαδία την αποκάλεσαν «Arca Deorum», Κιβωτό του Θεού. Στην Ρωμαϊκή Θρησκεία ως Πάνα συναντούμε τρεις διαφορετικούς κερασφόρους Θεούς που ομοιάζουν στον Θεό Πάνα των Ελλήνων, τον Σιλβανό (Silvanus), τον Φαύνο ή Φάουνους (Faunus) και τον Λουπέρκους (Luperkus). Θα μπορούσαμε να πούμε πως το Αρκαδικό ιδεώδες αφορά μία αναπόληση της αθώας ζωής, ενός ποιμενικού παραδείσου. Αφορά μια νοσταλγία για τις αγνές αξίες της φυσικής ζωής, ένα φόρο τιμής στο Αρκαδικό μέτρο που δεν επιτρέπει στα ανθρώπινα να επιβληθούν στη φύση.
Ο Πλάτωνας (Φαίδρος, 279 B-C) μας μεταφέρει την ακόλουθη προσευχή στον Πάνα:
«Ω φίλε ΠΑΝ Δημιουργέ που έχεις φτιάξει το ΠΑΝ, και σεις άλλοι θεοί, όσοι λατρεύεστε εδώ,κάνε τε με να γίνω ωραίος εσωτερικά στην ψυχή. Τα δε υλικά αγαθά, όσα έχω, κάντε τα να βρίσκονται σε αρμονική σχέση με τις ιδέες μου. Να νομίζω πλούσιο μόνο το σοφό, και να έχω τόση περιουσία, όση θα ήταν αρκετή να έχει και να ανέχεται, όχι άλλος άνθρωπος αλλά ο σώφρων.»
Για τους αναζητητές το Αρκαδικό ιδεώδες είναι ένας κόσμος Δύναμης και Γνώσης, μία ατραπός αυτογνωσίας.Για τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους, η Αρκαδία ήταν η γη των προγόνων με ανθρώπους ευσεβείς και ταπεινούς πλάι στους θεούς της άγριας φύσης, με ανθρώπους φιλόξενους, ποιμένες, λάτρεις της μουσικής και της απλής ζωής, μακάριους και κοντινούς στην Χρυσή εποχή του Κρόνου. Η γη όπου η φωνή των χρησμών είχε υποδείξει τους πιο ευδαίμονες και ταπεινούς ανθρώπους.
Ο ήρωας Εύανδρος λχ, από την Αρκαδία, ξεκίνησε να ιδρύσει αποικία γύρω στα μέσα της Β' πχ χιλιετίας, οδηγώντας πλήθος Αρκάδων άπο τα Παλλάντιον της Άρκαδίας. ('Ερείπια του Παλλαντίου, κτισμένου από τον Πάλλαντα, εγγονό τού Πελασγού, σώζονται ακόμη σήμερα στην περιοχή Μπολέτα της Μάκρης Άρκαδίας).
Ό Εύανδρος με τούς Αρκάδες αποβιβάστηκε στην Ιταλία και έκτισε οικισμό στην ανατολική όχθη τού ποταμού Θύμβριδος, επί τού μεσαίου εκ των επτά λόφων της περιοχής. τον ονόμασε "Παλλάντιον" προς τιμήν τού Αρκάδος Πάλλαντος, εγγονό τού Πελασγού. Γύρω άπα τον Παλλάντιον λόφο τέθηκαν τα θεμέλια τού πρώτου οικισμού της Ρώμης και γι' αυτό τα Παλλάντιον της Άρκαδίας αναγνωρίστηκαν από τους Ρωμαίων ως ή ιστορική μητρόπολις τους. Για αυτό οέ αυτοκράτορας Αντώνιος Πίος (138-161 μ.χ.) απάλλαξε το Αρκαδικό Παλλάντιο από την καταβολή φόρων (Παυσαν. Άρκαδ. 43 ).
Ο Διονύσιος Άλικαρνασσεύς, στην «Ρωμαϊκή Αρχαιολογία», τονίζει συνεχώς την Ελληνική καταγωγή των Λατίνων και των Ρωμαίων, μέσω της προς Δυσμάς μεταναστεύσεως όχι μόνον των Αρκάδων Πελασγών αλλά και των Τρώων, Αρκαδικής και αυτών καταγωγής (Διον. Άλικ. Ρωμ. Άρχαιολ. Β 1,3).
Για αυτό τον λόγο στην Ιταλία μαρτυρείται από τους αρχαίους Έλληνες πλήθος παλαιοτέρων ονομάτων, όλων όμως Ελληνικών όπως : Κρονία, Έσπερία, Χθονία, Βρεττία άπό Βρέττου υιού Ηρακλέους, Αύσονία, Οίνωτρία, Φλεγραία (Διόδ. Ε' 71.4).
'Ο Ιταλός επίσης υπήρξε αρχαίος βασιλιάς των Πελασγών, στον οποίο χωστά το όνομα της η Ιταλία". Το γεγονός αυτό πέρασε στην Μυθολογία: «Όταν ο Ηρακλής επέστρεφε στην Ελλάδα από την Δύσης με τούς βούς τού Γηρυόνου, πλησίον τού Ρηγίου, εΙς απορρήΥνυσι ταύρος καί ταχέως είς τήν θάλασσαν έμπεσών εβγηκε είς Σικελίαν και διηλθεν είς την πλησίον χώραν "τήν απ' έκείνου κληθείσαν Ίταλίαν». (ιταλό ς =ταύρος, έκ τού ϊτης =όρμητικός ρημα είμι: ϊθι, 'ίτω, ϊτε), 'Ο Μέσσαπος υπήρξε υιός τού Ποσειδώνος, γι' αυτό Μεσσαπία ονομάζεται το ακρότατο ανατολικό ακρωτήριο της Ιταλίας (Σκύμνος ό Χίος, Περιήγησις 227).
Σύμφωνα δε με τον Παυσανία ο Οϊνωτρος, ό νεώτερος υιός τού Λυκάονος, ζήτησε από τον αδελφό του Νύκτιμο χρήματα και άνδρες και πέρασε με πλοία στην Ίταλία Αύτη υπήρξε η πρώτη αποστολή πού έστειλαν από την Ελλάδα και αν υπολογίσουμε επακριβώς, θα φανεί ότι ουδείς προ τού Oiνώτρου, (ούτε εκ των βαρβάρων) αφίχθη εις ξένη γη (Τζέτζης, in Lycophr. 912).
Αν λοιπόν η κλασσική Ελλάδα, άφησε το αποτύπωμα της στον δυτικό κόσμο δια μέσω της φιλοσοφίας, του δράματος και της δημοκρατίας, η Αρκαδία έχει συνδέσει την ιστορία της με τη βουκολική εικόνα της απλότητας και της αρμονίας και της Ελευθερίας. Και οι δύο αυτές εικόνες, η Αρκαδική και η Αθηναϊκή, είναι οι ρίζες που τρέφουν την εξέλιξη του Ελληνικού πνεύματος στη Δύση.
Πατέρες της βουκολικής-ποιμενικής ποίησης θεωρούνται ο Έλληνας ποιητής της Ελληνιστικής περιόδου Θεόκριτος (310-250 π.Χ), και ο Βιργίλιος (70-19 π.Χ.). Και τα έργα του Ρωμαίου ποιητή Οβίδιου όμως (43π.Χ.-17μ.Χ.) χαρακτηρίζονται από στοιχεία Αρκαδισμού.
Η Αρκαδία, επανέρχεται στην Αναγέννηση στα έργα των Λατίνων ως ο μακρινός απόηχος των μύθων μίας χρυσής εποχής, όπου αναζητείται η ιδέα του έρωτα και της Ελευθερίας ως το αληθινό νόημα της ζωής. Η Αρκαδία ως αντίδοτο σε ένα κόσμο που έχει αποκοπεί από την φύση, την πραγματική «φύση» του ανθρώπου δηλαδή, αναζητώντας τον επαναπροσδιορισμό της κοινωνίας. Η Αρκαδία υπενθυμίζει και πάλι την πηγαία αθωότητα, της χαράς της ζωής, της ελευθερίας στον έρωτα, της απλότητας, της φυσιολατρείας.
Ένας κόσμος που μάλλον φαντάζει παραδεισένιος, και ουτοπικός. Υπό την επιρροή του Χριστιανισμού, το ιδεώδες του Αρκαδισμού απέκτησε τη διάσταση της επιστροφής στο χαμένο Παράδεισο, της Εδέμ.
Ο πίνακας του Poussin αντανακλά επίσης μια μελαγχολική ενατένιση του θανάτου, επισημαίνοντας το γεγονός ότι η επίγεια ευτυχία είναι πολύ πρόσκαιρη και μεταβατική. Ακόμα και όταν αισθανθούμε ότι ανακαλύψαμε ένα μέρος όπου βασιλεύει η ειρήνη και η ευδαιμονία, θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι κάποτε αυτό θα έχει ένα τέλος και ότι όλα τότε θα χαθούν και δεν θα είμαστε παρά μία ανάμνηση. Για αυτό τον λόγο θα πρέπει να φροντίσουμε να μείνουμε όχι μόνο μία ευχάριστη ανάμνηση, αλλά να προσπαθήσουμε να αφήσουμε παρακαταθήκη ώστε να γίνει το έργο των επόμενων γενεών καλύτερος.
Σε διαφορετική περίπτωση η ματαιότητα και το εφήμερο του επίγειου κόσμου των πρόσκαιρων απολαύσεων και αγαθών φαίνεται να απηχεί το κεντρικό μήνυμα και νόημα της ρήσης-επιγραφής αυτής όπως και του πίνακα. Σύμφωνα μάλιστα με την ερμηνεία του πρώτου βιογράφου του Poussin Giovannis Pietro Bellori: «O τάφος μπορεί να βρεθεί ακόμα και στην Αρκαδία, και αυτός ο θάνατος συμβαίνει μέσα στην ανθρώπινη απόλαυση».
Ας επανέλθουμε όμως στον Πάνα. Το όνομα του ίσως προέρχεται από την ρίζα πα, που δηλώνει φύλαξη ή περιποίηση, από την οποία και το ρήμα «πάομαι» (αποκτώ, φυλάσσω). Ο Θεός απεικονίζεται κερασφόρος με πόδια τράγου γένι και μυτερά αυτιά, μισός «ζώο» και μισός άνθρωπος. Λόγω της μορφής του, όπως προαναφέρθηκε, όταν γεννήθηκε οι υπόλοιποι θεοί γελούσαν.
Μήπως όμως οι Θεοί γελούσαν διότι ο Πάνας όπως σύμφωνα με το όνομα του συμβολίζει τον Κόσμο, το Παν; Η αμφίσημη μορφή του ίσως συμβολίζει, την αρμονία του κόσμου ο οποίος προέκυψε από το χάος, το οποίο οι κοσμικές θεϊκές δυνάμεις υπηρετούν και διατηρούν.
«Παν ο υιός του Ερμού είναι διφυής (μισός άνθρωπος μισός τράγος), διότι ο λόγος το παν εκφράζει και περιστρέφεται διαρκώς, και είναι δύο ειδών, αληθής και ψευδής. Λοιπόν το μεν αληθές μέρος του είναι λείον και θείον και κατοικεί επάνω εις την κατοικίαν των θεών, το δε ψευδές μένει κάτω μεταξύ του πλήθους και είναι τραχύ και τραγοειδές (τραγικόν). Διότι εις τούτο το ζήτημα περιστρέφονται οι περισσότεροι μύθοι και τα ψεύδη, δηλαδή εις τον τραγικόν βίον. Ορθώς λοιπόν ο Παν ο οποίος μηνύει τα πάντα και πάντοτε περιπολεί, ονομάζεται αιγοβοσκός, και είναι διφυής υιός του Ερμού, εις μεν τα άνω μέρη λείος (άτριχος), εις δε τα κάτω τριχωτός και τραγοειδής. Και είναι ο Παν ή λόγος, ή αδελφός του λόγου, αφού είναι υιός του Ερμού....…[...]......
...Ο Παν ερωτοτροπεί με τις Νύμφες, διότι αυτές οι Οντότητες, αναλαμβάνουν την ύφανση της ψυχής με το σώμα, κατά την ενσάρκωση, άρα αυτές συντηρούν τη Ζωή.Και ο Λόγος εκδηλώνεται και καλλιεργείται μέσα σε ένα Έλλογο Όν που Ζει στα υποσελήνια πεδία...Ο Παν κατά τον μύθο, είναι ερωτευμένος με την Αφροδίτη διότι οι ψυχές αυτές που ενσαρκώνονται και δέχονται την επίδραση του λόγου , τείνουν προς το Νοητό Κάλλος, που αντιπροσωπεύει η Θεά, εναρμονίζοντας τις περιφορές τους, κατά Τίμαιον , οι οποίες διαταράσσονται με την είσοδο της ψυχής στην ύλη.Γι' αυτό και ο Παν παίζει την Σύριγγα, που έχει Επτά αυλούς σε συστοιχία , συμβολίζοντας την ανθρώπινη Ψυχή με τα Επτά της Κέντρα και παίζοντας Μουσική ( μολπή ) την εναρμονίζει.»
Ο συνδυασμός του ανθρώπινης και ζωικής μορφής του Πανός, συμβολίζει σε ανθρώπινο επίπεδο, το κοσμοϊστορικό γεγονός της εξόδου του Προμηθεικού ανθρώπου από τις σπηλιές και τα δάση, όταν ξεχώρισε από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, δημιουργώντας τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Το κάτω ζωικό μέρος του Πάνα συμβολίζει τα ζωώδη ένστικτα και τα πάθη που κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο στην ύλη, ενώ το πάνω μέρος τον σκεπτόμενο άνθρωπο. Η ζώνη πάντα ήταν ένα σύμβολο απομόνωσης του άνω κορμού, ως πλησιέστερο στην ανώτερη φύση του ανθρώπου, τη ψυχή και το πνεύμα το οποίο ξεχωρίζει το άνθρωπο από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Το κάτω μέρος του κορμού ως εγγύτερο στο έδαφος συμβόλιζε την ύλη. Για αυτό τον λόγο και οι μυημένοι φορούσαν στην μέση την πορφυρή ζώνη, ως ένδειξη της μυήσεως τους, και της γνώσεως πως ο άνθρωπος υπερέχει των ζωικών παθών του, ως «άνω θρώσκων».
Τα κέρατα συμβολίζουν πάντα όπως έχουμε πολλάκις αναφέρει την σύνδεση του ανθρώπου με το Θείο. Τα κέρατα συμβολίζουν επίσης την σελήνη, η οποία φωτίζει το σκοτάδι, δανειζόμενη το φως από τον Ήλιο. Σκοπός του ανθρώπου να καταστεί αυτόφωτος, και όχι ετερόφωτος όπως η Σελήνη. Ο Πάνας φορά επίσης νεβρίδα, σύμβολο των Ορφικών μυήσεων, και της αγνότητας του πνεύματος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο Ο Παν είναι ο ιεροφάντης που οδηγεί την ψυχή του μύστη προς την αυτογνωσία και την «Θέωση». Σύμβολο του η αίγα η οποίου αναρριχάται στα δύσβατα μονοπάτια των ατραπών της γνώσης και της αυτογνωσίας.
Ο Πάνας στην κατώτερη τερατώδη ζωική υπόσταση του όπως και όλα τα τερατόμορφα όντα στην Ελληνική μυθολογία, εκπροσωπούν τα ζωώδη πάθη, τις ψυχικές αδυναμίες, ελαττώματα, διαστροφές και φοβίες. Στην ανώτερη ανθρώπινη υπόσταση του συμβολίζει όχι μόνο τον νοήμονα άνθρωπο , αλλά τον άνθρωπο που προσπαθεί να κατακτήσει την «αυτογνωσία».
Όπως είδαμε, ο Πάνας συνδέεται τόσο με τον Θεό με τον Διόνυσο ο οποίος προσφέρει την έκσταση μέσα από τον χορό και την μουσική, αλλά και με τον Απόλλωνα ο οποίος εκτός από το Ηλιακό φως συμβολίζει και το «πνευματικό φως». Για αυτό ακριβώς και στην είσοδο του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς υπήρχε η φράση «Γνώθι σαυτόν». Η προτροπή δηλαδή, πριν θελήσουν να μάθουν τα μυστικά του σύμπαντος οι άνθρωποι, θα πρέπει να φροντίσουν να γνωρίσουν τον ίδιο τους εαυτό, να κατακτήσουν δηλ την «αυτογνωσία».
Στον μύθο του Πανός και της Σύριγγας, ο έρωτας του Πανός μένει ανεκπλήρωτος. Οι νύμφες γενικά συμβολίζουν τις ψυχές, καθώς εμψυχώνουν την φύση. Δεν είναι τυχαίο πως οι ψυχές απεικονίζονται ως πεταλούδες. Και δεν είναι επίσης τυχαίο, πως αυτό που η νύμφη της κάμπιας αντιλαμβάνεται ως θάνατο, η πεταλούδα το αντιλαμβάνεται ως γέννηση… Η νύμφη φοβάται τον Πάνα, φεύγει, ζητά βοήθεια από τον ποταμό. Ο μύθος αλληγορεί τον τρόμο της ψυχής στην πορεία της προς την αυτογνωσία, όταν καλείται να αντικρύσει τις φοβίες του υποσυνειδήτου, και τα πάθη του «εγώ» που μας κρατούν δέσμιους στην ύλη.
Ο Πάνας ποθεί την ένωση, αλλά η ένωση δεν μπορεί να επιτευχθεί. Το συναίσθημα που συμβολίζεται από τον ποταμό (νερό) τον αποπροσανατολίζει από την ένωση του με το ανώτερο τμήμα της ψυχής του. Εκεί όπου αν καταφέρει να φτάσει, συντελείται ο μυητικός θάνατος του «κατώτερου εγώ», εφόσον γίνεται η «ανάβαση» από το από το υλικό στο πνευματικό πεδίο, όπου πλέον ο άνθρωπος αναγνώριζε το Θεϊκό του Λίκνο, όχι σε μακρινούς ουρανούς αλλά εντός του, κατ’ αντιστοιχία του μακρόκοσμου και του μακρόκοσμου. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μάρκος Αυρήλιος:
«Την ύπαρξή σου έλαβες ως μέρος ενός συνόλου. Θα εξαφανισθείς αργότερα μέσα σ' εκείνο που σε γέννησε. Ή μάλλον θα μεταβληθείς και θ' αναληφθείς στον λόγο που σε δημιούργησε. Εσύ μπορείς όποια στιγμή θελήσεις ν' αποτραβηχτείς στον εαυτό σου. Γιατί πουθενά δεν είναι πιο ήσυχα και αμέριμνα για τον άνθρωπο παρά μέσα στην ίδια του την ψυχή και ιδίως για εκείνους που έχουν εύτακτο τον εσωτερικό τους κόσμο ώστε όταν τον κοιτάζουν καταλαμβάνονται από μεγάλη γαλήνη. Και ως τέτοια εννοώ την αρμονία. Συχνά δίνε λοιπόν τού εαυτού σου, τού είδους αυτού την απομόνωση και ανανέωσέ τον.»
Όταν ο άνθρωπος καταφέρει να διακρίνει πίσω από τις αντίθετες δυνάμεις της ύλης και του πνεύματος, την ενοποιό εκείνη δύναμη από την οποία αποτελούνται και οι δύο, τότε αποκτά μία νέα « Αρκαδική ολιστική συνειδητότητα».
Ο Πάνας μπορεί να χάνει την Νύμφη, κατασκευάζει όμως από τα καλάμια που έμειναν αντί αυτής, τον αυλό, ο οποίος αποτελούταν από επτά καλάμια με διαφορετικό μήκος συνδεδεμένα μεταξύ τους τα οποία παράγουν ήχο.
Το επτά δεν είναι καθόλου τυχαίος αριθμός. Σύμφωνα με τους Πυθαγόρειους η λέξη «επτά» έχει ιερή διάσταση καθώς προέρχεται από το «σεπτός» - ιερός . Την ιερότητα του αριθμού φανερώνει η συνεχή επανάληψη του στον κόσμο μας:
Επτά ήταν οι πλανήτες οι οποίοι αντιστοιχούν με τις ημέρες της εβδομάδος και τους αντίστοιχους θεούς του αρχαίου ελληνικού πάνθεου.
Δευτέρα – Σελήνη, Τρίτη – Άρης, Τετάρτη- Ερμής, Πέμπτη – Δίας, Παρασκευή- Αφροδίτη, Σάββατο- Κρόνος, Κυριακή – Ήλιος Απόλλωνας.
Επτά οι πύλες των ανέμων, επτά οι ηλικίες του ανθρώπου, επτά τα μέρη του ανθρώπου και πάλι επτά της κεφαλής. Ας μείνουμε λίγο εδώ. Ο αριθμός 7 εμφανίζεται στο πιο ιερό μέρος του ανθρώπινου σώματος, το κεφάλι, καθώς σε αυτό υπάρχουν 7 οπές : 2 μάτια (Φωτιά), 2 αυτιά (αέρας), 2 ρουθούνια (νερό ) , 1 στόμα (γη). Επίσης στο κυρίως μέρος του ανθρώπινου σώματος έχουμε ζευγάρια βασικών εσωτερικών οργάνων. Στο κεφάλι έχουμε δύο ημισφαίρια (Φωτιάηλεκτροχημική λειτουργία).
Στο στήθος έχουμε 2 πνεύμονες (Αέρας), πιο κάτω έχουμε 2 νεφρά (Νερό) και μαζί με το μονό γεννητικό σύστημα (Γη) δημιουργούν πάλι το 7, σχηματικά σε ένα ιερό "V", που φέρει το σχήμα του ιερού δισκοπότηρου, το σύμβολο της θηλυκής αρχής.
Στην αστρολογία ο 7ος οίκος αστρολογικά είναι αυτός του ΓΑΜΟΥ. Η ένωση της ύλης με το πνεύμα, του Θεϊκού με το ανθρώπινο.Ο Βοήθιος (Ρωμαίος φιλόσοφος, θεολόγος και πολιτικός που έζησε στα τέλη του 5ου και τις αρχές του 6ου μ.Χ. αιώνα) αντιστοιχούσε συγκεκριμένη μουσική νότα σε κάθε έναν από τους επτά πλανήτες. Πιο συγκεκριμένα:
Ήλιος – Λα, Σελήνη- Ρε, Άρης – Σολ, Ερμής – Ντο , Δίας – Φα, Αφροδίτη – Σι, Κρόνος – Μι.
Σύμφωνα με την Θεοσοφία και τον William Wynn Wescot (Αριθμοσοφία), υπάρχει επίσης αντιστοιχία των πλανητών με τις ηλικίες του ανθρώπου, και τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου παρατίθεται από τον στο βιβλίο του»:
Σελήνη- Βρεφική Ηλικία- Α, Ερμής - Παιδική Ηλικία- Ε, Αφροδίτη – Νεότητα - Η, Ήλιος – Ενηλικίωση – Ι, Άρης- Πλήρης Ισχύς- Ο, Δίας- Ωριμότητα – Υ, Κρόνος- Γηρατειά- Ω.
Τέλος σύμφωνα με ανατολικές εσωτερικές παραδόσεις υπάρχουν τα επτά βασικά τσάκρα στο ανθρώπινου σώμα κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης, τα οποία με την κατάλληλη άσκηση μπορούν να αφυπνίσουν κάθε ένα εκ των εσωτερικών φορέων του ανθρώπου.
Ότι λοιπόν ο Πάνας δεν κατάφερε να επιτύχει με την ένωση του με την νύμφη σύριγγα, το κατάφερε δια μέσω της μουσικής. Η μουσική είναι μία από τις τέχνες που μπορούν να συντονίσουν τον άνθρωπο σε ανώτερες συχνότητες, να τον εκστασιάσουν, ώστε να μετέχει της Θείας αρμονίας. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως τον Πάνα συνόδευαν οι Μαινάδες ιέρειες του Διονύσου οι οποίες υπό την τελετουργική Θεϊκή μανία, χόρευαν στα βουνά κρατώντας θύρσους και βλαστούς μάραθου στολισμένους με φύλλα κισσού και φίδια. Τον εκστατικό χορό χρησιμοποιούν και σήμερα για να πετύχουν την ένωση με το Θεό και οι στροβιλιζόμενοι δερβίσηδες , μιμούμενοι την κίνηση των πλανητών.
Από τον Ιάμβλιχο μαθαίνουμε: «O Πυθαγόρας χρησιμοποιώντας κάποιον άρρητο και δυσκολονόητο θεϊκό τρόπο, τέντωνε την ακοή του και προσήλωνε τον νου του στις υπερκόσμιες συμφωνίες, ακούγοντας μυστικά, όπως έδειχνε, μόνον αυτός και κατανοώντας την καθολική των σφαιρών και των κατ’ αυτάς κινούμενων αστέρων αρμονία, που ήταν κάτι πληρέστερο από εκείνη των θνητών και απέδιδε κατακορέστερον μέλος.»
Ο Πυθαγόρας υποστήριζε πως οι νόμοι της μουσικής επηρεάζουν την ψυχή του ανθρώπου διαμέσου της αρμονίας και καθώς η αρμονία του σύμπαντος ταυτίζεται με αυτήν της ψυχής, η μελωδία και ο ρυθμός μπορούν να επαναφέρουν την ψυχική ισορροπία και αρμονία στον άνθρωπο. Τότε το σώμα μπορεί να είναι υγιές, η ψυχή μπορεί να εξαγνιστεί και να θεραπευτε, ί όταν τα μουσικά διαστήματα είναι έτσι τοποθετημένα ώστε να «αντανακλούν την φυσική τάξη των ουρανών...».
Ο Πλάτωνας αναφέρει επίσης στην Πολιτεία, πως η γυμναστική αφορούσε το σώμα, ενώ η μουσική αφορούσε την ψυχή. Είναι γνωστό εξάλλου πως η μουσική χρησιμοποιούνταν ως θεραπευτική μέθοδος στους ναούς του Απόλλωνος οι οποίοι ήταν αφιερωμένοι στον γιό του Ασκληπιό. Ο Ασκληπιός χρησιμοποιούσε την μουσική σαν εκστατική μέθοδο με σκοπό να αφυπνίσει τη θεραπευτική δύναμη της ψυχής, και με αυτόν τον τρόπο να πετύχει την αποκατάσταση της ισορροπίας ανάμεσα στην ψυχή και στο σώμα.
Κατά τον ίδιο τρόπο ο Πάνας λοιπόν με την μουσική του αυλού του, μας «μυεί» στην μουσική των σφαιρών και στην αρμονία του σύμπαντος. Ο Μεγάκοσμος συνδέεται με τον μικρόκοσμο, οδός άνω και κάτω μία, ως εν ουρανό και επί της Γης.
Συνοψίζοντας ο Θεός Πάνας, και το Αρκαδικό ιδεώδες θα μπορούσαμε να πούμε πως αφορά μία «συνειδησιακή μεταστοιχείωση» που λαμβάνει χώρα εντός μας, κι επηρεάζει τον τρόπο που βλέπουμε τόσο τον εαυτό μας όσο και τον κόσμο γύρω μας . Είναι μία εμπειρία που δεν εξηγείται, αλλά βιώνεται.
Ο αστροφυσικός Μάνος Δανέζης, αναφέρει σχετικά με την επιστημονική , κοινωνική και συνειδησιακή επανάσταση που μπορεί να προκαλέσει η αντίληψη αυτή της ενότητας του σύμπαντος.
«Η μελέτη του σύμπαντος είναι κάτι το διαφορετικό από την μελέτη των πρακτικών εφαρμογών της καθημερινότητας. Είναι μια βουτιά σ’ έναν κόσμο που προσεγγίζει τη μεταφυσική, τον εσωτερισμό…
…Στην πραγματικότητα δια μέσω των αισθήσεων μας, δεν βλέπουμε παρά τις σκιές του σύμπαντος. Δεν βλέπουμε το ίδιο το Σύμπαν. Καθετί που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας δεν είναι πραγματικό, είναι απλώς η σκιά αυτού που πραγματικά υπάρχει!..
.. Στην πραγματικότητα Όλο το Σύμπαν είναι Ένα. Δεν υπάρχουν εξατομικευμένα αντικείμενα. Δεν υπάρχεις Εσύ κι Εγώ. Δεν υπάρχω Εγώ και το τραπέζι. Η Γη και το Φεγγάρι… Τα πάντα μέσα στο Σύμπαν είναι ένας ωκεανός συνεχόμενης ενέργειας. Μέσα σ’ αυτόν τον ωκεανό της ενότητας της ενέργειας κάπου, πιθανότατα, υπάρχουν κάποια μικροπυκνώματα, τα οποία ονομάζουμε ύλη, που οι αισθήσεις μας αντιλαμβάνονται ως ύλη. Αν όμως η πυκνότητα της ενέργειας είναι λίγο μικρότερη, τότε δεν τη βλέπουμε καθόλου. Τα πάντα ενώνονται μέσα στο Σύμπαν. Είναι Ένα. Μια τέτοια αντίληψη του φυσικού σύμπαντος δεν αλλοιώνει μόνο τις απόψεις μας περί Επιστήμης, αλλάζει τις απόψεις μας για το τι είμαστε. Αλλάζει την κοινωνική θεωρία…
…Ένας άνθρωπος ο οποίος πιστεύει πως είναι ένα τίποτα, ένα κομμάτι μάζας που θα καταστραφεί και θα πεθάνει, νιώθει μια μικρότητα κι ασχολείται με μικρά πράγματα. Ένας άνθρωπος όμως που έχει αίσθηση της συμπαντικότητας του και της ενότητας του με το Σύμπαν αναζητάει άλλα πράγματα. Αυτό σημαίνει ότι η μικρότητα των ανθρώπων είναι η μη αίσθηση της συμπαντικότητας τους, της μεγαλοσύνης τους. Δεν μπορώ να είμαι αντίπαλός σου γιατί είναι σαν να είμαι αντίπαλος του εαυτού μου. Γιατί εσύ κι εγώ και όλοι είμαστε ΈΝΑ. Είμαστε Ένα σαν Σύμπαν...
…Καθένας από εμάς είναι μια μορφή του σύμπαντος, μια μορφή-σκιά, οι αισθήσεις κατανοούν μόνο τη σκιά αυτού που είναι ο άνθρωπος. Δεν κατανοούν το σύνολο αυτού που είναι άνθρωπος, αυτό που ενώνεται με όλο το Σύμπαν. Δεν αντιλαμβάνονται τη συμπαντική μορφή του, αντιλαμβάνονται μόνο την προβολή του σ’ αυτό το ψεύτικο «κουκούλι», το Ευκλείδειο, που φτιάχνουν οι αισθήσεις του. Για σκέψου λοιπόν ότι εγώ είμαι έξω από εσένα κατά την άποψη σου. Συμπαντικά όμως είμαι μέσα σου, κι εσύ είσαι μέσα σ’ εμένα. Άρα οι δύο μας ταυτιζόμαστε. Κι αν ταυτιζόμαστε οι δυο μας, ταυτιζόμαστε με τα πάντα! Γι’ αυτό βλέπεις πως οι αρχαίοι Έλληνες και Ινδοί φιλόσοφοι έλεγαν πως για να μπορέσεις να καταλάβεις το Σύμπαν, πρέπει πρώτα να χωθείς μέσα στον εαυτό σου, όσο βουτάς μέσα σου είναι σαν να βγαίνεις έξω! Γιατί το μέσα μιας μορφής είναι το έξω μιας μορφής. Ενώ όσο βγαίνεις προς τα έξω, νομίζεις πως κατακτάς το Σύμπαν, τόσο περιορίζεσαι προς τα μέσα….
…Το καινούργιο μήνυμα της Νέας Φυσικής είναι η ενότητα, είναι η άρνηση της ατομικότητας, η άρνηση του απομονωτισμού, η άρνηση ότι ο κάθε άνθρωπος είναι κάτι το ξεχωριστό. Στη νέα εποχή που επαγγέλλεται αυτή η σύγχρονη Φυσική δεν υπάρχει Εγώ, υπάρχει το Εμείς. Δεν υπάρχει το Έχω, αλλά το Είμαι. Αυτό δεν είναι αποτέλεσμα μιας φιλοσοφικής ενόρασης –γνωρίζω τις φιλοσοφικές ενοράσεις αλλά αρνούμαι να τις συζητήσω, συζητάω μόνο Φυσική– αλλά της σύγχρονης αντίληψης της Φυσικής για τον κόσμο. Καταλαβαίνεις λοιπόν πως η άρνηση του Εγώ, η άρνηση της ατομικότητας, αλλάζει τις κοινωνίες, φέρνει επανάσταση.»
Δυστυχώς με την επικράτηση του Χριστιανισμού η μορφή του Πανός αντί της ιδεατής μορφής της υπαίθριας ζωής υιοθετήθηκε διαστρεβλωμένη ως η μορφή του διαβόλου της κόλασης. Ο Πλούταρχος, στο έργο του «Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων», μας αναφέρει μια ενδιαφέρουσα ιστορία, η οποία συμβολίζει το τέλος του αρχαίου κόσμου και το θάνατο των μεγάλων θεών του.
«Όσο για το ζήτημα αν πεθαίνουν οι δαίμονες, άκουσα μια ιστορία από έναν άνθρωπο που δεν ήταν ούτε άφρονας, ούτε απατεώνας. Ο πατέρας του Αιμιλιανού του ρήτορα, που και κάποιοι από εσάς τον έχετε ακούσει, λεγόταν Επιθέρσης. Ήταν δάσκαλος γραμματικής και ζούσε στην ίδια πόλη με μένα. Αυτός μου είπε ότι κάποτε έκανε ένα ταξίδι στην Ιταλία και επιβιβάστηκε σ' ένα πλοίο που κουβαλούσε εμπορεύματα και πολλούς επιβάτες. Είχε φτάσει το βράδυ, κοντά στις νήσους Εχινάδες είχε πέσει ο άνεμος και το πλοίο βρισκόταν πιά κοντά στους Παξούς. Οι περισσότεροι επιβάτες ήταν ξύπνιοι, και πολλοί συνέχιζαν να πίνουν έχοντας τελειώσει το δείπνο τους.
Ξαφνικά ακούστηκε μια φωνή από τους Παξούς που καλούσε δυνατά κάποιον Θαμούντα, πράγμα που προξένησε έκπληξη. Ο Θαμούς ήταν ο Αιγύπτιος πηδαλιούχος του πλοίου, που όμως το όνομά του δεν το γνώριζαν οι περισσότεροι επιβάτες. Η άγνωστη φωνή τον κάλεσε δύο φορές κι εκείνος έμεινε σιωπηλός, την τρίτη φορά όμως αποκρίθηκε. Εκείνος που τον φώναζε δυνάμωσε τη φωνή του και είπε:
‘Όταν περάσεις από το Παλώδες, να αναγγείλεις ότι ο μέγας Παν πέθανε’.
Όταν το άκουσαν αυτό, είπε ο Επιθέρσης, όλοι εξεπλάγησαν και άρχισαν να συζητούν αν ήταν καλύτερο να κάνουν αυτό που πρόσταξε η φωνή ή να μην ανακατευτούν καθόλου και να το αφήσουν. Έτσι ο Θαμούς αποφάσισε ότι αν φυσούσε αέρας, θα παρέπλεε εκείνο το μέρος χωρίς να πει τίποτε, αν όμως κυριαρχούσε νηνεμία και γαλήνη στην περιοχή, θα ανάγγελλε αυτό που άκουσε. Όταν λοιπόν έφτασε κοντά στο Παλώδες, καθώς δεν υπήρχε άνεμος ούτε κύμα, ο Θαμούς κοιτάζοντας από την πρύμνη προς τη στεριά, είπε, όπως ακριβώς το άκουσε, ότι 'ότι ο μέγας Παν πέθανε'.
Δεν είχε προλάβει να τελειώσει και ακούστηκε αναστεναγμός όχι από έναν αλλά από πολλούς και συγχρόνως επιφωνήματα έκπληξης. Επειδή ήταν πολλοί άνθρωποι παρόντες στο πλοίο η ιστορία γρήγορα διαδόθηκε στη Ρώμη και ο Τιβέριος Καίσαρ ζήτησε να του φέρουν τον Θαμούντα. Και ο Τιβέριος πίστεψε τόσο πολύ ότι η ιστορία ήταν αληθινή που ζήτησε να μάθει περισσότερα και να πληροφορηθεί για τον Πάνα».
Ο θρήνος αυτός ήταν το τέλος του αρχαίου κόσμου και των θεοτήτων του...
