Scott B. MacDonald
nationalinterest.org
Η Τουρκία είναι μια χώρα, η οποία βρίσκεται με το ένα πόδι στην Ευρώπη και το άλλο στην Ασία. Συνορεύει με χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία και μοιράζεται τα νότια σύνορά της με τη Συρία που έχει καταστραφεί από τον εμφύλιο πόλεμο, την αυτόνομη κουρδική περιοχή του Ιράκ, το Ιράν, την Αρμενία και τη Γεωργία. Στη Μαύρη Θάλασσα με τη Ρωσία, ένα παραδοσιακό εχθρό και τώρα υπό δοκιμή σύμμαχο. Με πληθυσμό πάνω από ογδόντα εκατομμύρια ανθρώπους και έναν από τους μεγαλύτερους στρατούς της περιοχής, η Τουρκία έχει προβλήματα στη γειτονιά της, αντιμετωπίζοντας και τους γεωπολιτικούς υπολογισμούς των Ηνωμένων Πολιτειών, της Γερμανίας και της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή. Δυστυχώς, η Τουρκία θα μπορούσε να βρεθεί σε μια μεγάλη οικονομική κρίση.
Η Τουρκία ξεπέρασε τις χαοτικές δεκαετίες του 1970 και του 1980, όταν οι πετρελαϊκές κρίσεις προκάλεσαν προβλήματα στην οικονομία, με υψηλό πληθωρισμό και οι σχέσεις πολιτικών και στρατιωτικών συχνά κατέληξαν κάποιες φορές σε πραξικοπήματα.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, επιτεύχθηκε πολιτική σταθερότητα, επιβολή των πολιτικών έναντι της στρατιωτικής εξουσίας, ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, μείωση του πληθωρισμού και βελτίωση του μέσου βιοτικού επιπέδου των πολιτών. Ο άνθρωπος που συνδέεται περισσότερο με όλα αυτά είναι ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος ήταν πρώτα πρωθυπουργός και στη συνέχεια, μετά την αλλαγή του συντάγματος της Τουρκίας, ανέλαβε ρόλο προέδρου, αλλά με σημαντικά ενισχυμένες εξουσίες από τους προκατόχους του .
Το 2000, το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚ) του Ερντογάν κέρδισε πέντε διαδοχικές εκλογές (2002, 2007, 2011, Ιούνιος 2015 και Νοέμβριος 2015). Παρόλο που ήταν κόμμα με ισλαμικές ρίζες, το ΑΚP κέρδισε τις εκλογές εξαιτίας του ρεαλισμού του σε οικονομικά ζητήματα, της έλλειψης διαφθοράς και της απογοήτευσης του κόσμου από τα “κοσμικά” κόμματα της χώρας.
Ωστόσο, το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 σηματοδότησε μια καμπή στην τουρκική πολιτική. Ενώ το ΑΚP του Ερντογάν θριάμβευσε παλαοιότερα επί των στρατιωτικών με τη βοήθεια των γκιουλενιστών αυτό άλλαξε, ειδικά μετά από την απόπειρα του πραξικοπήματος.
Μετά το τέλος του πραξικοπήματος, η εξουσία του Ερντογάν έχει γίνει πολύ πιο αυταρχική και οι πολιτικές ελευθερίες της χώρας περιορίστηκαν στο όνομα της εθνικής ασφάλειας. Σύμφωνα με αυτές τις κατευθύνσεις, ο Ερντογάν έσβησε από τη χώρα τις εστίες πιθανών Γκιουλενιστών, κατέστρεψε την κουρδική μειονότητα της χώρας και ξεκίνησε στρατιωτικές ενέργειες εναντίον των Κούρδων της Συρίας.
Αλλά η οικονομία είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για την Τουρκία. Η τουρκική οικονομία διευρύνθηκε με 7,0% το 2017, που τροφοδοτήθηκε από μια σημαντική αύξηση των πιστώσεων, με γνώμονα τις κρατικές εγγυήσεις δανείων και τη δημοσιονομική στήριξη. Η επέκταση των εξαγωγών, στην οποία βοήθησε και η αδύναμη λίρα, αποτέλεσε επίσης βασικό παράγοντα.
Η πρόκληση είναι τώρα η τουρκική οικονομία να απομακρυνθεί από την “υπερθέρμανση” . Οι πληθωριστικές πιέσεις αυξάνονται και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διευρύνεται και είναι πιθανό να παραμείνει γύρω στο 5,0% του ΑΕΠ. Η Τουρκία θα μπορούσε να τελειώσει το 2018 υπό δημοσιονομικό άγχος, να χρηματοδοτήσει τις ανησυχίες για το μεγάλο έλλειμμα της και τον αυξανόμενο πληθωρισμό, θέματα τα οποία θα μπορούσαν να έχουν πολιτικές συνέπειες. Η κυβέρνηση ανησυχεί ότι εάν επιβραδύνει την οικονομία με τη σύσφιγξη της νομισματικής πολιτικής, θα βλάψει το κυβερνών κόμμα AKP στις εκλογές για πρόεδρο και τη μεγάλη εθνική συνέλευση που έχουν προγραμματιστεί για τις 3 Νοεμβρίου 2019.
Τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας δεν μπορούν να κρυφτούν κάτω από το χαλί.
Η υπερθέρμανση της οικονομίας τράβηξε την προσοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το οποίο στην τελική του δήλωση για την αποστολή του Άρθρου IV του 2018 προειδοποίησε: “Οι περιοχές κινδύνου θα μπορούσαν να γίνουν πιο εμφανείς αν οι εξωτερικές συνθήκες έχουν αρνητική τροπή. Οι ευάλωτες δυνατότητες περιλαμβάνουν μεγάλες ανάγκες εξωτερικής χρηματοδότησης, περιορισμένα συναλλαγματικά αποθέματα, αυξημένη εξάρτηση από τις βραχυπρόθεσμες εισροές κεφαλαίων και υψηλό εταιρικό άνοιγμα σε συναλλαγματικό κίνδυνο. Υπάρχουν επίσης σημάδια πιθανής υπερπροσφοράς στον τομέα των κατασκευών . Ενώ οι παράγοντες κινδύνου είναι από τη φύση τους δύσκολο να προβάλλονται, θα μπορούσαν να προέλθουν από εγχώριες εξελίξεις ή περιφερειακές γεωπολιτικές εξελίξεις, όπως οι αλλαγές στο επενδυτικό κλίμα προς τις αναδυόμενες αγορές ».
Η κριτική του ΔΝΤ δεν εκτιμήθηκε από την Τουρκία. Τα λόγια ενός από τους ανώτερους οικονομικούς συμβούλους του προέδρου Ερντογάν, του Σεμίλ Ερτέμ,αυτό δείχνουν. Είπε πως οι προτάσεις του ΔΝΤ για να επιβραδύνει η Τουρκία τις δαπάνες και να τιθασεύσει τον πληθωρισμό βασίζονταν σε «αποτυχημένες οικονομικές θεωρίες …Θα κάνουμε ακριβώς το αντίθετο».
Το πρόβλημα για την Τουρκία είναι ότι σχεδιάζει να διατηρήσει την οικονομία της άντλησης κεφαλαίων , καθώς η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σφίγγουν τη νομισματική πολιτική, πράγμα που σημαίνει ότι το κόστος του δανεισμού αυξάνεται. Αυτός ο τύπος πολιτικής μπορεί να επιτύχει ένα ακόμη έτος ισχυρής ανάπτυξης, αλλά θα οδηγήσει σε μια σκληρή προσγείωση. Ταυτόχρονα, τίθενται ολοένα και περισσότερα ερωτήματα σχετικά με την ανεξαρτησία της τουρκικής κεντρικής τράπεζας, την επίγνωση του βάθους του προβλήματος και του κατά πόσο θα μπορέσει να αντιμετωπίσει πληθωριστικές πιέσεις.
Ένας από τους συμβούλους του Ερντογάν και καθηγητής οικονομικών, ο Χατίς Καραχάν , απέρριψε την προοπτική μιας ξαφνικής διακοπής της ροής ξένων κεφαλαίων, σημειώνοντας ότι «ακόμη και στο χειρότερο σενάριο δεν θα περίμενε κανείς να στεργθούμε από τις ροές κεφαλαίων». Λαμβάνοντας υπόψη ότι μερικές από τις οικονομικές κρίσεις του παρελθόντος της Τουρκίας σχετίζονταν με προβλήματα χρηματοδότησης του τρεχούμενου λογαριασμού, η δήλωση του Καραχάν φαίνεται λανθασμένη. Επιπλέον, οι ροές κεφαλαίων μπορούν να σταματήσουν. Ρωτήστε οποιονδήποτε πέρασε τη λατινοαμερικανική κρίση χρέους στη δεκαετία του 1980 και του 1990 ή σε οποιαδήποτε από τις νότιες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία, στην πρόσφατη κρίση του ευρωπαϊκού χρέους.
Το δυναμικό μιας οικονομικής κρίσης στην Τουρκία δεν επισημάνθηκε μόνο από το ΔΝΤ. Τον Μάρτιο του 2018, ο οργανισμός αξιολόγησης Moody’s υποβάθμισε την Τουρκία από Ba1 σε Ba2 με αρνητικές προοπτικές. Όπως ανέφερε ο οργανισμός, «η κυβέρνηση φαίνεται ότι εξακολουθεί να επικεντρώνεται σε βραχυπρόθεσμα μέτρα, εις βάρος της αποτελεσματικής νομισματικής πολιτικής και της θεμελιώδους οικονομικής μεταρρύθμισης». Η Moody’s έκανε επίσης αναφορά στον «αυξημένο κίνδυνο εξωτερικού σοκ, στα μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών της χώρας, το υψηλό εξωτερικό χρέος και τους αυξημένους πολιτικούς κινδύνους.
Κοιτάζοντας μπροστά, η Τουρκία κατευθύνεται σε αβαθή οικονομικά ύδατα, οδηγούμενη από την πεποίθηση ότι πρέπει να διατηρηθεί ισχυρή ανάπτυξη ώστε ο Πρόεδρος Ερντογάν και το Κόμμα ΑΚP να κερδίσoυn την επανεκλογή του τον Νοέμβριο του 2019. Το ερώτημα είναι: αντέχουν τόσο πολύ; Με την άνοδο των διεθνών επιτοκίων, μια πιθανή επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης που συνδέεται με την αύξηση του προστατευτισμού του εμπορίου και των συνεχιζόμενων δαπανών από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας στη βόρεια Συρία, τα δημόσια οικονομικά της χώρας είναι πιθανό να συρρικνωθούν . Κατά μία έννοια, ο Πρόεδρος Ερντογάν παίζει ένα μεγάλο στοίχημα με τους επενδυτές, να θέτουν τα κεφάλαιά τους σε μια όλο και περισσότερο επικίνδυνη κατάσταση. Λαμβάνοντας υπόψη τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τις αυξανόμενες πιθανότητες για μια σημαντική διόρθωση των χρηματοπιστωτικών αγορών σε κάποια στιγμή τους επόμενους μήνες, η Τουρκία φαίνεται να κατευθύνεται προς μια μεγάλη οικονομική κρίση.
