Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΥΓΙΟΥΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης διαχώριζαν τους ανθρώπους σε Έλληνες και Βαρβάρους. Ο όρος «Βάρβαρος», ως συλλογικός προσδιορισμός, προέρχεται από το φωνητικό βρ..βρρ που άκουγαν οι Έλληνες, στις γλώσσες που μιλούσαν οι λαοί της Μικράς Ασίας. Μετά τους Περσικούς πολέμους ο όρος αυτός απέκτησε ένα υποτιμητικό νόημα που κρατάει μέχρι και σήμερα.
Στη γνωστή έκφραση «πας μη Έλλην βάρβαρος», περικλείεται και η εθνική υπερηφάνεια των Ελλήνων για τα διανοητικά τους επιτεύγματα. Μια υπερηφάνεια που συνήθιζε να υπογραμμίζει και ο Μέγας Αλέξανδρος κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του. Την έκφραση τη συναντάμε και στη μεσαιωνική ελληνική γραμματεία. Στο ιστορικό πόνημα της Αλεξιάδος, η Άννα Κομνηνή χαρακτηρίζει τους μη ελληνόφωνους (Λατίνους, Άραβες, κ.τ.λ.) ως βαρβάρους.
Διαφορές Πατριωτισμού - Εθνικισμού
Για ορισμένους αναλυτές, ο εθνικισμός και ο πατριωτισμός δεν συγκροτούν ξεχωριστές κατηγορίες ανάλυσης. Στην πραγματικότητα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ο πατριωτισμός δεν αρνείται τις διαφορετικές επιδιώξεις εκ μέρους των μελών ενός έθνους, ούτε απορρίπτει τις διαφορετικές αντιλήψεις περί έθνους. Ο εθνικισμός δεν επιδιώκει συμβιβασμούς. Επιζητεί να απαλείψει τις ιδιαιτερότητες και τις περιπλοκές που είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανθρώπινου βίου, προτάσσοντας ένα συστηματικό, αλλά ελάχιστα ανεκτικό κοσμοείδωλο. Πατριωτισμός είναι το ένστικτο. Εθνικισμός είναι η συνείδηση. Όταν εξηγήσεις, σύμφωνα με την κοσμοαντίληψη του έθνους σου, γιατί νοιώθεις αυτή την ενστικτώδη παρόρμηση να υπερασπίσεις τα πάτρια, τότε έχεις ανελιχθεί σε εθνικιστή.
Ο εθνικισμός ως όρος & ιδεολογία στη Πολιτική Επιστήμη
Ο εθνικισμός ως ιδεολογία είναι σχετικά καινούργια στο ιστορικό προσκήνιο. Μπορούμε να πούμε ότι ο εθνικισμός κατά καιρούς υπήρξε προοδευτικός ή αντιδραστικός, δημοκρατικός ή δεσποτικός, απελευθερωτικός ή καταπιεστικός, αριστερός ή δεξιός. Επομένως έχουμε μια σειρά "εθνικισμών", δηλαδή όχι ως ένα καθ' αυτού συνεκτικό φαινόμενο, αλλά μια ποικιλομορφία παραδόσεων με ένα και μόνο κοινό χαρακτηριστικό, τη κεντρική πολιτική σημασία του έθνους.
Διάφορες πολιτικές μορφές του εθνικισμού
1. Φιλελεύθερος εθνικισμός
Ως φιλελεύθερος εθνικισμός θεωρείται η κλασική μορφή του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού (παρ΄ όλο που σε κάποια σημεία ο φιλελευθερισμός σκοπεύει πέραν του έθνους στη πορεία) με απαρχή τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, με συνέχεια τις ιδέες του ιταλικού εθνικιστικού κινήματος μετά την αναγέννηση και την θέληση για ιταλική ενοποίηση και το λατινοαμερικάνικο, αργότερα, κίνημα ανεξαρτησίας. Δηλαδή στα μέσα του 19ου αιώνα, στην ηπειρωτική Ευρώπη ο όρος εθνικιστής συνεπαγόταν του όρου φιλελεύθερος. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός δέχεται ότι η ανθρωπότητα είναι εκ φύσεως διαιρεμένη σε έθνη που το καθένα έχει ξεχωριστή ταυτότητα, ενώ διασυνδέεται με τη λαϊκή κυριαρχία. Βασική θεματική αρχή του φιλελεύθερου εθνικισμού είναι η εθνική αυτοδιάθεση, ενώ ο ίδιος ο φιλελεύθερος εθνικισμός είναι αυτού καθ' αυτού βασισμένος πάνω σε αρχές, χωρίς να προωθεί τα συμφέροντα ενός έθνους σε βάρος ενός άλλου, υπό την έννοια ότι όλα τα έθνη είναι ίσα. Τελικός σκοπός του είναι η οικοδόμηση ενός κόσμου κυρίαρχων εθνών-κρατών.
2. Συντηρητικός εθνικισμός
Χρονολογικά, ο συντηρητικός εθνικισμός μάλλον έπεται, του φιλελεύθερου εθνικισμού. Παρ΄ όλο που μέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα οι συντηρητικοί πολιτικοί αντιμετώπιζαν τον εθνικισμό ως ανατρεπτικό δόγμα, έπειτα με το πέρας του χρόνου τον χρησιμοποίησαν ως "ανάχωμα" στον σοσιαλισμό ή η υιοθέτηση του πανσλαβικού εθνικισμού από τον Τσάρο Αλέξανδρο Γ', αφού για τον συντηρητικό εθνικισμό στόχος ήταν κυρίως η κοινωνική συνοχή, δημόσια τάξη και ασφάλεια, ενώ οι συντηρητικοί εθνικιστές πίστευαν πως το έθνος είναι μια οργανική οντότητα που πηγάζει από μια βασική επιθυμία των ανθρώπων να συναναστρέφονται με εκείνους που έχουν ίδιες απόψεις, συνήθειες και τρόπο ζωής με αυτούς. Αυτό το είδος εθνικισμού ευδοκιμεί σε εδραιωμένα έθνη-κράτη και όχι σε έθνη υπό διαδικασία εθνογένεσης, ενώ θεωρεί ότι υπάρχουν εσωτερικοί και εξωτερικοί εχθροί. Οι εσωτερικοί εχθροί είναι ο ταξικός ανταγωνισμός, με τον κίνδυνο κοινωνικής επανάστασης, ενώ εξωτερικοί εχθροί είναι ο διεθνισμός και η μετανάστευση. Παρ΄ όλο που πολλοί συνδέουν αυτό το είδος εθνικισμού με το μιλιταρισμό και τον επεκτατισμό, ωστόσο κύριο γνώρισμα του συντηρητικού εθνικισμού είναι η εσωστρέφεια και ο απομονωτισμός. Τέλος, ως κριτική του συντηρητικού εθνικισμού διαφαίνεται πως μπορεί να τεθεί το γεγονός χειραγώγησης της εξουσίας από τη διοικούσα ελίτ.
3. Επεκτατικός Εθνικισμός
Αυτή η μορφή εθνικισμού έχει καθαρά επιθετικό, στρατιωτικό και επεκτατικό χαρακτήρα, ενώ είναι αντίθετη με τα πιστεύω του φιλελεύθερου εθνικισμού, όπως παραδείγματος χάριν τη πίστη στα ίσα δικαιώματα και την αυτοδιάθεση. Ειδικά αυτού του είδους ο εθνικισμός οδηγεί σε αισθήματα υστερικού, εθνικιστικού ενθουσιασμού, που αποκαλείται πολλές φορές και θεμελιακός εθνικισμός, δηλαδή η πίστη ότι το έθνος είναι τα πάντα, ενώ το άτομο τίποτα. Αυτή η μορφή εθνικισμού είναι άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένη τόσο με σοβινιστικές απόψεις και θεωρίες, όσο και με οπισθοδρομικού χαρακτήρα μυθοπλασιών π.χ. ο Μουσολίνι ανακαλούσε την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
4. Αντιαποικιοκρατικός Εθνικισμός
Ο αναπτυσσόμενος κόσμος γέννησε διάφορες μορφές εθνικισμού, οι οποίες είχαν ως κοινή αρχή τη πάλη ενάντια στην αποικιοκρατία. Στην Αφρική και την Ασία, οδήγησε σε ένα αίσθημα εθνικότητας που διαμορφώθηκε από την κοινή επιθυμία "εθνικής απελευθέρωσης". Ακόμη και οι μεγάλες και εκτεταμένες αυτοκρατορίες της Βρετανίας, Γαλλίας, Ολλανδίας και Πορτογαλίας λύγισαν μπροστά στον αναδυόμενο αυτό εθνικισμό στη πορεία. Πιο συγκεκριμένα στην Ινδία υποσχέθηκαν ανεξαρτησία κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου και την αναγνώρισαν το 1947. Η δημοκρατία της Ινδονησίας ιδρύθηκε το 1949, μετά από τριετή πόλεμο εναντίον των Ολλανδών. Το Βιετνάμ με στρατιωτική εξέγερση ανάγκασε τους Γάλλους να αποσυρθούν το 1954, αν και η τελική απελευθέρωση και ενοποίηση του βορείου και νοτίου Βιετνάμ επετεύχθη μόλις το 1975. Ο στόχος της "εθνικής απελευθέρωσης" είχε τόσο οικονομική όσο και πολιτική διάσταση, κάτι που μας βοηθά στη κατανόηση του λόγου που τα αντιαποικιοκρατικά κινήματα στράφηκαν στον σοσιαλισμό και ειδικά στον μαρξισμό-λενινισμό, ως όχημα έκφρασης των εθνικιστικών τους φιλοδοξιών και όχι στον φιλελευθερισμό, ακόμη και αν φαινομενικά ο εθνικισμός και σοσιαλισμός είναι ασύμβατα πολιτικοϊδεολογικά συστήματα.
5. Εθνικοσοσιαλισμός
Ο όρος «εθνικοσοσιαλισμός» (γερμ. Nationalsozialismus) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο Maurice Barrès το 1898 ενώ τα πρώτα εθνικοσοσιαλιστικά κόμματα ήταν το Τσέχικο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα και το Γαλλικό εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς εθνικοσοσιαλιστές για να χαρακτηρίσουν το κίνημα, ενώ ο όρος ναζισμός, o οποίος στην Γερμανία χρησιμοποιείται πολύ σπάνια (οι εθνικοσοσιαλιστές δεν τον χρησιμοποιούσαν), προέρχεται από την αγγλική λέξη nazism, η οποία με το μέρος της έχει την ρίζα της στην συντόμευση της γερμανικής λέξης Nationalsozialismus (εθνικοσοσιαλισμός). Σαν όρος, ο εθνικοσοσιαλισμός βρίσκει την βάση του στο πρόγραμμα του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος από το 1920, το οποίο υποστηρίζει μια εν μέρει σοσιαλιστική κοινωνία.
Ο Γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός ή ναζισμός (όπως καθιερώθηκε στην ελληνική) είναι η Γερμανική εκδοχή του εθνικοσοσιαλισμού που εμφανίστηκε στη Γερμανία κατά τη δεκαετία του 1920 ενώ το 1933 οδήγησε στην καθιέρωση δικτατορικού καθεστώτος, ιδεολογικά και προπαγανδιστικά βασιζόμενου στη φυλετική ιδέα. Το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα βρίσκει τη βάση του σε ακραία αρνητική στάση απέναντι στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης αλλά και απέναντι σε κομμουνιστές και Εβραίους.
6. Σύγχρονος Εθνικισμός
Ο σύγχρονος Εθνικισμός ενδιαφέρεται γενικότερα να αναπτύξει τις ανώτερες δυνάμεις του ανθρώπου και όχι ειδικά για την οικονομία την οποία θεωρεί ως βοηθητική λειτουργία του Εθνικού οργανισμού. Άρα δεν δογματίζει σε οικονομικά θέματα. Στο πρόβλημα της σχέσεως ατόμου συνόλου ο Εθνικισμός δίδει μεν το προβάδισμα στο σύνολο, υποστηρίζει όμως την αυθύπαρκτη υπόσταση του ατόμου και την αρμονική ανάπτυξή του με το σύνολο. Καλλιεργεί ταυτόχρονα μέσω της ανάπτυξης πολιτισμού, τόσο την ατομική όσο και την συλλογική ψυχή και οι αρετές που καλλιεργεί όπως η φιλοσοφικότητα, ηρωισμός και η ευφυΐα προϋποθέτουν ανάπτυξη της προσωπικότητας αλλά και συνείδηση κοινωνικότητας.
Στην αρμονία λοιπόν μεταξύ ατόμου και συνόλου βασίζεται η οικονομική. Είναι η αρμονική συνεργασία ιδιωτικής οικονομίας και κράτους. Η ιδιωτική πρωτοβουλία ενθαρρύνεται λόγω των ευεργετικών αποτελεσμάτων που έχει επί του συνόλου αλλά το κράτος παρεμβαίνει με δυο τρόπους: α) Ρυθμιστικά ώστε να συντηρεί τις ισορροπίες της αγοράς και β) οικονομικά αφαιρώντας πόρους από την οικονομία για μη οικονομικές χρήσεις, όπως η Εθνική Άμυνα, η Παιδεία, οι πνευματικές δραστηριότητες και η κοινωνική ασφάλιση.
Επί πλέον το κράτος αναλαμβάνει επιχειρηματικές πρωτοβουλίες όπου ο ιδιωτικός τομέας είναι απρόθυμος και το κυριότερο λαμβάνει μόνο του τις μεγάλες στρατηγικές επενδύσεις και άλλες αποφάσεις που καθορίζουν την κατεύθυνση της οικονομικής ανάπτυξης.
Ο σύγχρονος και υγιής Εθνικισμός λοιπόν δέχεται την μεικτή παρεμβατική οικονομία με μια πρόσθετη προϋπόθεση που αποτελεί και το κύριο χαρακτηριστικό της Εθνικιστικής οικονομίας. Προστατεύει την Εθνική αγορά και το Εθνικό κεφάλαιο από την εξάρτηση ή απορρόφηση τους από την διεθνή αγορά και οικονομία. Το τελευταίο είναι απαραίτητος όρος, για την διατήρηση της Εθνικής Ανεξαρτησίας και την εξυπηρέτηση από την οικονομία των ανώτερων σκοπών του Εθνικισμού. Αυτό είναι που κάνει και το εθνικό κράτος - οικονομία πρώτο εχθρό της παγκοσμιοποίησης σήμερα.
