Το Σύνταγμα δεν επιβάλλει καν να υπάρχει το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία. Αν δούμε προσεκτικά την διάταξη του άρθρου 16 παρ. 2 του Συντάγματος θα δούμε ότι αναφέρεται στην "παιδεία", όχι στην υποχρεωτική εκπαίδευση.
Συγκεκριμένα αναφέρει το άρθρο: "Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του
Κράτους κι έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική
αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης
και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες."
Επομένως, το Σύνταγμα στο άρθρο 16 επιβάλλει δεσμευτικά την αποστολή της κρατικά οργανωμένης παιδείας, χωρίς όμως να την περιορίζει αποκλειστικά στην σχολική εκπαίδευση. Το κράτος μπορεί να εξειδικεύσει την αποστολή του, αναπτύσσοντας την θρησκευτική συνείδηση των πολιτών μέσα από την οργάνωση των κατηχητικών σχολείων της Εκκλησίας που δεν είναι φυσικά υποχρεωτικά, μέσα από την επιχορήγηση σχετικών δράσεων κτλ. Το Σύνταγμα ορίζει στόχους, όχι όμως και μέσα επίτευξης στόχων. Όταν επιδιώκει να επιβάλλει και τα μέσα, το πράττει ρητά: υποχρεωτική 9ετής εκπαίδευση, ανώτατη εκπαίδευση μόνο από ν.π.δ.δ. Εκεί είναι σαφές το συνταγματικά επιβαλλόμενο μέσο επίτευξης του στόχου. Στην ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης υπάρχει διακριτική ευχέρεια του κοινού νομοθέτη, όχι συνταγματικά δεσμευμένη υποχρέωση εφαρμογής του ενός ή άλλου μέσου.
Αυτό ενισχύεται από την θέση της παρ. 2 στο συνολικό κειμενικό περιβάλλον του άρθρου 16. Πρόκειται για ένα άρθρο στο οποίο ρυθμίζονται τα θέματα "Πολιτισμού": από την τέχνη μέχρι τον αθλητισμό. Το συνταγματικό κείμενο χρησιμοποιεί τον όρο "παιδεία" με την ευρεία έννοια, χωρίς να τον περιορίζει στην σχολική φοίτηση. Η παρ. 1 κατοχυρώνει την ελευθερία της τέχνης, της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας, ως υποχρεώσεις του Κράτους: δεν υποχρεώνει βεβαίως το Σύνταγμα να υπάρχει "μάθημα τέχνης" στο σχολικό πρόγραμμα!
Στην παρ. 3, εκεί που όντως το ρυθμιστικό πεδίο περιορίζεται στην σχολική εκπαίδευση, η ορολογία είναι ακριβής: "τα έτη υποχρεωτικής φοίτησης δεν μπορεί να είναι λιγότερα από εννέα". Στην παρ. 4 ο όρος "παιδεία" χρησιμοποιείται σαφώς με την έννοια της "εκπαίδευσης": "όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθμίδες της". Στην παρ. 5, όμως, γίνεται λόγος για "ανώτατη εκπαίδευση". Στην παρ. 7 γίνεται λόγος για "επαγγελματική και κάθε άλλη ειδική εκπαίδευση". Άρα, το Σύνταγμα χρησιμοποιεί τον όρο "παιδεία" με την ευρεία έννοια, αναφερόμενη στα θέματα πολιτισμικής όσμωσης, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης, αλλά όπου θέλει να ρυθμίσει ειδικά την εκπαίδευση το κάνει ρητά (π.χ. η ανώτατη παρέχεται αποκλειστικά από ν.π.δ.δ.). Τέτοια ρητή συνταγματική επιταγή δεν υπάρχει για το "μάθημα των θρησκευτικών".
Το κράτος μπορεί να επιτελέσει τον ρόλο του για ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης μέσα από μια σειρά επιλογών "παιδείας", όχι αποκλειστικά στην σχολική και υποχρεωτική της εκδοχή, αντίθετα με όσα υποστηρίζει το Συμβούλιο της Επικρατείας. Βεβαίως, όταν το κράτος επιχειρεί αυτή την ευρύτερης εμβέλειας ερμηνεία του όρου και το ΣτΕ έρχεται να διαβάσει "κλειστά" τον όρο "παιδεία", μία μόνο λύση υπάρχει για την αποκατάσταση της ασφάλειας δικαίου.
Η συνταγματική αναθεώρηση.
Επομένως, το Σύνταγμα στο άρθρο 16 επιβάλλει δεσμευτικά την αποστολή της κρατικά οργανωμένης παιδείας, χωρίς όμως να την περιορίζει αποκλειστικά στην σχολική εκπαίδευση. Το κράτος μπορεί να εξειδικεύσει την αποστολή του, αναπτύσσοντας την θρησκευτική συνείδηση των πολιτών μέσα από την οργάνωση των κατηχητικών σχολείων της Εκκλησίας που δεν είναι φυσικά υποχρεωτικά, μέσα από την επιχορήγηση σχετικών δράσεων κτλ. Το Σύνταγμα ορίζει στόχους, όχι όμως και μέσα επίτευξης στόχων. Όταν επιδιώκει να επιβάλλει και τα μέσα, το πράττει ρητά: υποχρεωτική 9ετής εκπαίδευση, ανώτατη εκπαίδευση μόνο από ν.π.δ.δ. Εκεί είναι σαφές το συνταγματικά επιβαλλόμενο μέσο επίτευξης του στόχου. Στην ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης υπάρχει διακριτική ευχέρεια του κοινού νομοθέτη, όχι συνταγματικά δεσμευμένη υποχρέωση εφαρμογής του ενός ή άλλου μέσου.
Αυτό ενισχύεται από την θέση της παρ. 2 στο συνολικό κειμενικό περιβάλλον του άρθρου 16. Πρόκειται για ένα άρθρο στο οποίο ρυθμίζονται τα θέματα "Πολιτισμού": από την τέχνη μέχρι τον αθλητισμό. Το συνταγματικό κείμενο χρησιμοποιεί τον όρο "παιδεία" με την ευρεία έννοια, χωρίς να τον περιορίζει στην σχολική φοίτηση. Η παρ. 1 κατοχυρώνει την ελευθερία της τέχνης, της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας, ως υποχρεώσεις του Κράτους: δεν υποχρεώνει βεβαίως το Σύνταγμα να υπάρχει "μάθημα τέχνης" στο σχολικό πρόγραμμα!
Στην παρ. 3, εκεί που όντως το ρυθμιστικό πεδίο περιορίζεται στην σχολική εκπαίδευση, η ορολογία είναι ακριβής: "τα έτη υποχρεωτικής φοίτησης δεν μπορεί να είναι λιγότερα από εννέα". Στην παρ. 4 ο όρος "παιδεία" χρησιμοποιείται σαφώς με την έννοια της "εκπαίδευσης": "όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθμίδες της". Στην παρ. 5, όμως, γίνεται λόγος για "ανώτατη εκπαίδευση". Στην παρ. 7 γίνεται λόγος για "επαγγελματική και κάθε άλλη ειδική εκπαίδευση". Άρα, το Σύνταγμα χρησιμοποιεί τον όρο "παιδεία" με την ευρεία έννοια, αναφερόμενη στα θέματα πολιτισμικής όσμωσης, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης, αλλά όπου θέλει να ρυθμίσει ειδικά την εκπαίδευση το κάνει ρητά (π.χ. η ανώτατη παρέχεται αποκλειστικά από ν.π.δ.δ.). Τέτοια ρητή συνταγματική επιταγή δεν υπάρχει για το "μάθημα των θρησκευτικών".
Το κράτος μπορεί να επιτελέσει τον ρόλο του για ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης μέσα από μια σειρά επιλογών "παιδείας", όχι αποκλειστικά στην σχολική και υποχρεωτική της εκδοχή, αντίθετα με όσα υποστηρίζει το Συμβούλιο της Επικρατείας. Βεβαίως, όταν το κράτος επιχειρεί αυτή την ευρύτερης εμβέλειας ερμηνεία του όρου και το ΣτΕ έρχεται να διαβάσει "κλειστά" τον όρο "παιδεία", μία μόνο λύση υπάρχει για την αποκατάσταση της ασφάλειας δικαίου.
Η συνταγματική αναθεώρηση.
